Zwolle – Om te kunnen zien of er nog kanker in het beenmerg zit van leukemiepatiënten heb je een gevoelige meting van restziekte nodig. De meting bepaalt de prognose en de vervolgbehandeling. Lang deed het laboratorium van Amsterdam UMC deze analyses voor Isala. Inmiddels staat er in het laboratorium van Isala een nieuw apparaat dat deze analyses ook kan doen. Anderhalf jaar lang deden Isala en het academisch centrum in Amsterdam beiden dezelfde analyses. De uitkomsten legden wij naast elkaar en de resultaten waren vergelijkbaar.
‘Wij hebben een uitstekende en intensieve samenwerking met Amsterdam UMC voor onze leukemiepatiënten’, vertelt internist-hematoloog Geerte van Sluis. ‘Maar wij zijn zelf één van de grootste hematologische centra van Nederland en wij behandelen veel patiënten met leukemie. Dan moet je dit soort analyses eigenlijk zelf in de hand hebben. Anders ben je altijd afhankelijk van het tijdspad en de logistiek van een ander ziekenhuis. Sinds kort zijn wij dat dus niet meer.’
Stamcellen
Maar over wat voor gevoelige en ingewikkelde metingen hebben wij het dan? ‘Wanneer een patiënt de diagnose leukemie krijgt, dan gaat er iets mis in het beenmerg,’ legt klinisch chemicus Alice Gerrits uit. ‘In het beenmerg zitten stamcellen. Die stamcellen zijn in staat zichzelf te vernieuwen en om uit te rijpen tot rode bloedcellen, witte bloedcellen of bloedplaatjes. Als de stamcellen zich teveel vernieuwen en niet meer uitrijpen, gaat het mis.’ Geerte: ‘De patiënt komt dan bijvoorbeeld bij de huisarts met klachten als vermoeidheid, bloedarmoede en blauwe plekken.’
‘Als wij het bloed of beenmerg dan onderzoeken onder de microscoop, zien wij al vrij snel of het leukemie is of niet. Preciezere metingen daarna geven ons informatie over de soort, de prognose en vereiste behandeling. Daarna start, als de patiënt het aankan, een eerste behandeling met chemotherapie, maar ook steeds vaker met gerichte immunotherapie. Je wilt de ziekte wegkrijgen maar ook daarna weghouden. De kans dat de ziekte weg blijft, hangt af van hoe goed het wegkrijgen van de ziekte is gelukt. MRD, oftewel het meten van restziekte, speelt hierin een belangrijke rol.’
Speld in de hooiberg
Alice: ‘Om kleine beetjes restziekte in het beenmerg op te sporen, moeten we heel veel cellen analyseren. Op die cellen kijken we of er afwijkende eiwitstructuren aanwezig zijn.’ Flowspecialist Heidi van Egmond: ‘Om die zichtbaar te maken, labelen wij de cellen uit het beenmerg met fluorescente antistoffen tegen specifieke eiwitstructuren. Vervolgens gaat het monster in de nieuwe flowcytometer. Na de meting analyseren de analisten de data. De data, informatie wordt grafisch weergegeven als een grote puntenwolk in verschillende grafieken. De analisten bepalen aan de hand van deze grafieken of er nog afwijkende cellen aanwezig zijn.’ Alice: ‘Het is echt zoeken naar de spreekwoordelijke speld in de hooiberg. Als die speld aanwezig is, kunnen wij die nu dus vinden dankzij een apparaat dat in korte tijd een paar miljoen cellen tegen het licht kan houden.’
Eigen of vreemde stamcellen
‘Deze grondige analyse van het beenmerg helpt dus in het voorspellen hoe wij de leukemie weg houden en de prognose’, vervolgt Geerte. ‘Afhankelijk van die voorspelling doen we een voorstel van de behandeling. Soms is het meteen duidelijk en weet je dat een patiënt stamcellen nodig heeft van een donor. Er is ook een tussengroep bij wie je twijfelt, eigen stamcellen of toch stamcellen van een donor. Deze grondige analyse van het beenmerg bepaalt die beslissing. Een stamceltransplantatie van een donor heeft aanzienlijke risico’s en dat risico neem je alleen als de kans dat de leukemie anders terugkomt erg groot is.’
Trots
Geerte, Alice en Heidi zijn er trots op dat het Oncologisch centrum van Isala deze ingewikkelde analyse naar restziekte in het beenmerg nu zelf kan doen. Geerte: ‘Wij werken meer en meer samen met het laboratorium, omdat die uitslagen bepalend zijn voor het medisch beleid. Wij hebben bijvoorbeeld ook samen overleg over patiënten. De rol van het klinisch chemisch laboratorium en pathologie zijn steeds belangrijker in de behandeling van patiënten met hematologische ziekten en kanker in het algemeen.’
